Η ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Α’ Κατερίνα Τριανταφυλλάκη περπατάει στους διαδρόμους της ΑΕΝ Ασπροπύργου σαν να είναι σπίτι της. Είναι μια συννεφιασμένη μέρα και οι 1.500 δόκιμοι ναυτικοί που εκπαιδεύονται στη σχολή μπαινοβγαίνουν στις τάξεις. «Καλημέρα, καμάρια μου», χαιρετάει τους φοιτητές της η μοναδική γυναίκα καθηγήτρια της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού. Οι σπουδές περιλαμβάνουν έξι εξάμηνα θεωρητικής κατάρτισης και δύο εξάμηνα θαλάσσιας πρακτικής εκπαίδευσης, παρέχοντας σύγχρονες και εξειδικευμένες γνώσεις με το σύστημα της εναλλασσόμενης εκπαίδευσης μεταξύ σχολής και πλοίου.
Η ελληνική ναυτική αγορά εργασίας εμφανίζει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά γυναικείας απασχόλησης παγκοσμίως (7,8%), υπερβαίνοντας σημαντικά τον διεθνή και ευρωπαϊκό μέσο όρο.
«Οταν ξεκίνησα, ήμασταν πολύ λίγες. Σήμερα, ο αριθμός μας έχει αυξηθεί σημαντικά. Αγγίζει το 7,8% του συνόλου, το οποίο μπορεί να ακούγεται μικρό, είναι όμως πολύ μεγάλο αν το συγκρίνει κανείς με τα προηγούμενα χρόνια», λέει η Ανδριώτισσα που κατάγεται από οικογένεια καπεταναίων και ναυτικών. Με πατέρα φαροφύλακα του Πολεμικού Ναυτικού, θυμάται τον εαυτό της στον φάρο Γαύριο, να αγναντεύει τη θάλασσα και να μετράει τα πλοία. «Γνώριζα από τότε πως θα φύγω στα καράβια», διηγείται.
«Μπάρκαρα κρυφά. Ο πατέρας μου δεν ήθελε με τίποτα. Πήγα στην εταιρεία, μου έδωσε ημερομηνία ναυτολόγησης και του λέω “μπαμπά, θα με πας στο λιμάνι, μπαρκάρω”. Δεν το πίστεψε, μου λέει “έλα, αυτά τα ακούμε χρόνια”. Με πήγε στο καράβι, γιατί μπάρκαρα με το καράβι της γραμμής Ανδρος – Μύκονος στην ακτοπλοΐα, και πάλι δεν το πίστευε. Δεν πέρασε η δεύτερη εβδομάδα, με παίρνει τηλέφωνο. Του λέω “είμαστε στη Σύρο για επισκευή”. Μου λέει “έρχομαι”. Είμαστε στη δεξαμενή και με ειδοποιούν ότι έχει έρθει. Κατεβαίνω κάτω να τον δω, και είμαι με τη φόρμα εργασίας μέσα στα γράσα. Το βλέμμα του δεν θα το ξεχάσω ποτέ. “Ηθελα γιο, αλλά κι εσένα που έχω…!”. Τότε κατάλαβε πόσο πολύ αγαπούσα αυτή τη δουλειά. Σήμερα καμαρώνει. Αυτό λέω στις μαθήτριες και στους μαθητές μου, ότι αν θέλουμε κάτι και το αγαπάμε, όσες και να είναι οι δυσκολίες, τις ξεπερνάμε με υπομονή και πειθαρχία».
Η μεγάλη αύξηση των γυναικών στη ναυτιλιακή απασχόληση δεν είναι μια απλή εντύπωση. Στα γραφεία του NAT (Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο) η γενική διευθύντρια Γεωργία Μανιάτη επιβεβαιώνει το φαινόμενο. «Η αύξηση στον αριθμό των γυναικών που απασχολούνται στη ναυτιλία είναι εντυπωσιακή», λέει στην «Κ» επικαλούμενη μελέτη με τίτλο «Διεθνείς καλές πρακτικές για την προώθηση της γυναικείας ναυτικής απασχόλησης» που εκπονήθηκε για λογαριασμό του ΝΑΤ από τον δρα Γαβριήλ Αμίτση, καθηγητή Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και διευθυντή Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης.
«Η μελέτη», μας λέει η κ. Μανιάτη, «τεκμηριώνει ότι η ελληνική ναυτική αγορά εργασίας εμφανίζει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά γυναικείας απασχόλησης παγκοσμίως (7,8%), υπερβαίνοντας σημαντικά τον διεθνή και ευρωπαϊκό μέσο όρο (1,2% και 2,4% αντίστοιχα)».
Σύμφωνα με τον δρα Αμίτση, η συνολική αύξηση του ποσοστού αγγίζει το 65,6% σε μια περίοδο τεσσάρων χρόνων. «Από το 2020 μέχρι και το 2024 βλέπουμε μία σημαντική αύξηση του συνολικού ποσοστού και εν συνόλω των ναυτικών, αλλά ιδιαίτερα των γυναικών ναυτικών που πλέον υπερβαίνει το μαγικό νούμερο των 2.000 στην Ελλάδα, κατατάσσοντας την Ελλάδα στις πρωταθλήτριες της γυναικείας ναυτικής απασχόλησης». Η έρευνα αναδεικνύει τη δυναμική συμμετοχή νεότερων ηλικιακών ομάδων καθώς το 2024 ένα ποσοστό 80,1% ήταν ηλικίας έως 45 ετών και ένα ποσοστό 48,7% ήταν ηλικίας έως 30 ετών.
Οι ειδικότητες ναυτολόγησης με τον μεγαλύτερο αριθμό γυναικών ναυτικών είναι αυτές της ανθυποπλοιάρχου για τις αξιωματικούς και της θαλαμηπόλου για τα μέλη πληρώματος.
Ισχυρότερη και διαρκώς αυξανόμενη συμβολή στη γυναικεία ναυτική απασχόληση έχει ο τομέας των επιβατηγών πλοίων που απασχολεί το 68,3% των γυναικών ναυτικών. Ωστόσο, και η κατηγορία των δεξαμενόπλοιων συνεχίζει να αυξάνει δυναμικά και σταθερά τη συμβολή της στη γυναικεία ναυτική απασχόληση (αύξηση 13% το 2023 και 17,7% το 2024). Ενώ οι ειδικότητες ναυτολόγησης με τον μεγαλύτερο αριθμό γυναικών ναυτικών είναι αυτές της ανθυποπλοιάρχου για τις αξιωματικούς και της θαλαμηπόλου για τα μέλη πληρώματος.
«ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕΙΣ ΔΙΠΛΑ»
Παρά τις ενθαρρυντικές κινήσεις, τα εμπόδια για τις γυναίκες στη ναυτιλία παραμένουν. «Μια γυναίκα πρέπει να προσπαθήσει διπλά. Οι περισσότερες εταιρείες διστάζουν να προσλάβουν γυναίκες», περιγράφει τη δική της εμπειρία η πλοίαρχος Α’ Κατερίνα Τριανταφυλλάκη.
«Προσπαθούμε να δούμε ποιες πρακτικές πρέπει να ακολουθούνται, ώστε να δούμε περαιτέρω βελτίωση και στις συνθήκες εργασίας αλλά και στα κίνητρα που δίνονται. Βλέπουμε τι κάνουν και τα άλλα κράτη και θα προσπαθήσουμε να ενσωματώσουμε κάποιες από αυτές τις πρακτικές», τοποθετείται και η γενική διευθύντρια του ΝΑΤ, Γεωργία Μανιάτη.
«Υπάρχουν πράγματα που πρέπει να αλλάξουν. Οπως είναι η μέριμνα για την οικογενειακή κατάσταση. Δεν υπάρχει πια το κλισέ ότι ο ναυτικός κλείνεται έξι μήνες ή έναν χρόνο μέσα στο καράβι και δεν μπορεί να δει την οικογένειά του. Ενα σημαντικό κομμάτι επίσης είναι πώς θα αντιμετωπίσουμε τη γυναίκα ναυτικό στο κομμάτι της εγκυμοσύνης και της οικογένειας. Να κάνει παιδιά εάν το επιθυμεί. Ολα αυτά είναι ζητήματα και πρέπει να υπάρξει μία σύμπνοια μεταξύ πολιτικών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ναυτεργατών, οργανώσεων και εταιρειών με σκοπό να βρούμε λύσεις για καλύτερη απορρόφηση της γυναίκας στον ναυτιλιακό κλάδο».
«Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ ΣΟΚΑΡΙΣΤΗΚΕ»
Για τη δόκιμη μηχανικό Μαρίζα Μονομάτου, η θάλασσα αποτελεί απόδραση. Η νεαρή κοπέλα επέλεξε το επάγγελμα της μηχανικού γιατί όπως μας λέει της αρέσει η περιπέτεια. «Δεν είχα κάποιον ναυτικό στη ζωή μου. Το πιο κοντινό ήταν ο παππούς μου, που ήτανε ψαράς. Οταν είπα στη μαμά μου “μάνα, φεύγω, πάω στα καράβια”, ήτανε πάρα πολύ σοκαρισμένη. Οπως κι ο μπαμπάς μου. Παρ’ όλα αυτά με στήριξαν πάρα πολύ στην απόφασή μου και στάθηκαν δίπλα μου σε όλα».
Η Μαρίζα βρίσκεται στο τέταρτο έτος της εκπαίδευσής της και έχει ήδη ολοκληρώσει την πρώτη της άσκησή της σε δεξαμενόπλοιο. Δεν την τρομάζει το γεγονός ότι μπορεί να είναι η μοναδική γυναίκα ανάμεσα σε άνδρες. «Η δουλειά είναι δουλειά», λέει με αυτοπεποίθηση.
Ημουν η μοναδική γυναίκα και η μοναδική Ελληνίδα στο πλήρωμα. Είναι πραγματικά από τις καλύτερες εμπειρίες που έχω ζήσει.
«Στο καράβι είμαστε όλοι ίσοι. Ταξίδευα επί έξι μήνες στο εξωτερικό και ήμουν η μοναδική γυναίκα και η μοναδική Ελληνίδα στο πλήρωμα. Είναι πραγματικά από τις καλύτερες εμπειρίες που έχω ζήσει. Δεν αντιμετώπισα κανένα πρόβλημα ούτε με το πλήρωμα ούτε με τίποτε άλλο. Ημασταν πολύ δεμένοι μεταξύ μας, κάναμε καραόκε, παίζαμε επιτραπέζια, πέρναγε ο χρόνος», λέει η κοπέλα με ενθουσιασμό. «Η θάλασσα είναι δύσκολη αλλά τη συνηθίζεις, στην αρχή ζαλίζεσαι. Στον Ατλαντικό συναντήσαμε και τρικυμίες αλλά προσωπικά μού αρέσουν και αυτές, έχουν μια μαγεία».
Για τρικυμίες κάνει λόγο και η Ελενα Φλουτσάκου, φέρνοντας στο μυαλό της το πρώτο της ταξίδι της σε ποντοπόρο πλοίο, Χριστούγεννα. «Ημασταν στον Ειρηνικό Ωκεανό και ήταν μια περίοδος δύσκολη θεωρώ για όλους. Ομως ο καπετάνιος μας ένα βράδυ μετά τη βάρδιά μου με φώναξε στο γραφείο του και μου είπε κάποια λόγια τα οποία ήταν πολύ καθησυχαστικά. Ηταν πάνω από όλα άνθρωπος και μετά καπετάνιος», διηγείται. Με καταγωγή από ναυτική οικογένεια, η Ελενα επέλεξε τη Σχολή Πλοιάρχων γιατί από μικρή άκουγε ιστορίες της θάλασσας. «Οταν ήμουν μικρή άκουγα για ναυάγια και φάλαινες, οι εικόνες αυτές είχαν χαραχθεί στη μνήμη μου», λέει στην «Κ».
ΜΙΑ ΓΕΝΝΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΛΟΙΟ
Για την καθηγήτρια Κατερίνα Τριανταφυλλάκη το καράβι είναι μια μικρή κοινωνία από μόνη της και οι σχέσεις που χτίζονται στα καταστρώματα είναι σημαντικές. «Εμείς την ημέρα των Χριστουγέννων πιάναμε λιμάνι, δουλεύαμε κανονικά, ενώ όλος ο κόσμος έξω γιόρταζε». Αλλά υπάρχουν και μοναδικές στιγμές. Η καπετάνισσα θυμάται με συγκίνηση μια γέννα εν πλω. «Παραλάβαμε μια γυναίκα από τη Μύκονο, πηγαίναμε για Σύρο. Είχαν σπάσει τα νερά της. Ευτυχώς, για καλή μας τύχη ήταν και ο γυναικολόγος της μαζί, γιατί ήταν πολύ δύσκολη περίπτωση. Τη βάλαμε στο ιατρείο του πλοίου. Οταν της δώσαμε το μωρό στην αγκαλιά ήταν το μεγαλύτερο δώρο. Ξέχασε και τους πόνους και όλα. Ηταν μια μαγική εμπειρία», εξιστορεί.
Το θέμα της μητρότητας είναι από τα πιο δύσκολα κομμάτια για τις γυναίκες που αποφασίζουν να ακολουθήσουν τον κλάδο. Ρωτάω τις κοπέλες αν θέλουν να κάνουν οικογένεια. «Είναι κάτι που σκέφτομαι αλλά όχι στο κοντινό μέλλον. Ομως σε μια ηλικία των 30 ετών αν έχεις ήδη ταξιδέψει πολύ, μπορείς να κάνεις ένα μεταπτυχιακό και μετά να τραβηχτείς σε ένα γραφείο», λέει η Μαρίζα. «Υπάρχουν τρόποι να είσαι στη στεριά για να κάνεις οικογένεια».
Η Κατερίνα, με πολλά ταξίδια στον χάρτη της, συμφωνεί πως το ένα δεν αναιρεί το άλλο, αν και υπάρχουν δυσκολίες. «Είναι ένας από τους λόγους που αποφάσισα να γίνω καθηγήτρια, πέρα από το γεγονός ότι μου αρέσει πολύ να μεταδίδω της γνώσεις μου», εξηγεί η πλοίαρχος. «Πιστεύω επίσης πως για μια γυναίκα είναι δύσκολο πολύ να κάνει μια σχέση έστω και φιλική πάνω στο καράβι. Γιατί ποτέ δεν μπορείς να έχεις την ίδια οικειότητα που έχουν οι άνδρες μεταξύ τους, δύσκολα θα κάτσεις να πιεις μια μπίρα σε ένα λιμάνι, διότι μπορεί να παρεξηγηθείς. Υπάρχουν κάποια στερεότυπα».
Είναι πολλές οι περιπτώσεις που η γυναίκα μπαρκάρει και ο άνδρας μένει πίσω.
Η Ελενα προσθέτει πως αυτό που προέχει είναι να στηριχθούν περισσότερο οι γυναίκες ώστε να μπορούν και να μπαρκάρουν και να κάνουν οικογένεια. «Είναι άλλωστε πολλές και οι περιπτώσεις που η γυναίκα μπαρκάρει και ο άνδρας μένει πίσω. Αλλα όπως και να το κανείς, ένα διάστημα δεν μπορεί να λείπει η γυναίκα από το σπίτι, όταν τα παιδιά είναι μικρά», καταλήγει.
Η κουβέντα μας γύρω από τα στερεότυπα κλείνει με μια ωραία σκηνή. Είναι απόγευμα και ένα νεαρό κορίτσι κάθεται με τους καπετάνιους στην πλατεία στη Χώρα της Ανδρου. Εκείνοι λένε ιστορίες για πελώρια κύματα ψηλά σαν ουρανοξύστες, για καρχαρίες, για ναυτικούς που είδαν τα μαλλιά τους να ασπρίζουν σε μια νύχτα, για γυναίκες σαγηνευτικές σε λιμάνια ξένα. Το κορίτσι εντυπωσιασμένο αναφωνεί: «Θέλω και εγώ να γίνω καπετάνιος!».
Ποτέ κανείς τους δεν μου είπε «είσαι γυναίκα, μην το ακολουθήσεις».
«Ποτέ κανείς τους δεν μου είπε “είσαι γυναίκα, μην το ακολουθήσεις”», λέει η Κατερίνα. Ισα ίσα, θυμάμαι να μου λέει ένας από αυτούς “εγώ προσωπικά θέλω γυναίκες στο πλοίο”. Για να μου διηγηθεί μια ιστορία που δεν θα ξεχάσω ποτέ: Σε ένα ταξίδι ένας ναυτικός πέθανε εν πλω. Κανείς από το πλήρωμα δεν είχε το σθένος να κάνει τα πρέποντα. Τότε μια μηχανικός που ήταν στο ταξίδι σήκωσε τα μανίκια και μας έσωσε. Κανένας άνδρας δεν είχε το θάρρος να αντεπεξέλθει στην κατάσταση».
Για το kathmimerini.gr
Η Νίνα Μαρία Πασχαλίδου είναι δημοσιογράφος και ντοκιμενταρίστρια. Σπούδασε Μ.Μ.Ε στο Boston University, χρηματοοικονομικά (MBA) στο Bentley University και κινηματογράφο στο NYU, ενώ ολοκλήρωσε το Fellowship της στις Διεθνείς Σχέσεις στο School of Foreign Service του Georgetown
