Ορισμός: Ο Πλοίαρχος είναι ο κυβερνήτης των εμπορικών ή ακτοπλοϊκών σκαφών και ταυτόχρονα ο αντιπρόσωπος του πλοιοκτήτη στο πλοίο. Είναι ο κύριος υπεύθυνος για την καλή διαχείριση του πλοίου καθώς και την ασφάλεια του πλοίου, του πληρώματος, του φορτίου και των επιβατών του αλλά και την προστασία του Θαλασσίου περιβάλλοντος.
Περιγραφή: Ο Πλοίαρχος επιστατεί στον καθορισμό και εγκρίνει την επιλογή του πλου του πλοίου, παρακολουθεί την ταχύτητά του με τη χρήση ειδικών ηλεκτρονικών μηχανημάτων ναυσιπλοΐας και χαρτών, και προβαίνει ή επιστατεί στους απαραίτητους ελιγμούς για την ομαλή προσέγγιση ή απομάκρυνση του πλοίου από την προβλήτα του λιμανιού.
Επιπλέον, έχει τη γενική ευθύνη για τον ανεφοδιασμό του πλοίου με καύσιμα – τρόφιμα, υλικά συμπληρώνει και φυλάσσει το ημερολόγιο και τα άλλα σημαντικά βιβλία και έγγραφα του πλοίου και κάνει τον αναγκαίο σχετικό προγραμματισμό. Κατευθύνει και οργανώνει την εργασία όλων των μελών του πληρώματος παρακολουθώντας ταυτόχρονα τη σωστή εκτέλεση των καθηκόντων τους. Έχει ευθύνη για την παροχή ιατρικής βοήθειας σε μέλη του πληρώματος ή σε επιβάτες σε περιπτώσεις ανάγκης. Όταν εργάζεται σε εμπορικό πλοίο, επιβλέπει και ελέγχει τροποποιώντας όπου είναι απαραίτητο το σχέδιο φόρτωσης και εκφόρτωσης του πλοίου, επιβλέπει τις αντίστοιχες διαδικασίες και φροντίζει για την ασφάλεια των εμπορευμάτων.
Ο Πλοίαρχος είναι υπεύθυνος και προβαίνει στις απαραίτητες συνεννοήσεις/επικοινωνία με τις λιμενικές αρχές, τους φορτωτές, τους πράκτορες λιμένος με τους ναυλωτές του πλοίου και/ή τους παραλήπτες του φορτίου που μεταφέρει. Στη διάρκεια του ταξιδιού έχει απόλυτη εξουσία όσον αφορά στη διοίκηση του πλοίου και του ανθρώπινου δυναμικού του (πληρώματος), αλλά και σε νομικά θέματα. Για παράδειγμα, μπορεί να διατάξει ακόμα και την κράτηση επιβατών που παραβαίνουν το νόμο, να αποφασίσει την απόρριψη εμπορευμάτων ή την εγκατάλειψη του πλοίου σε περίπτωση κινδύνου για τη ζωή του πληρώματος ή των επιβατών. Είναι υπεύθυνος για την πληρωμή των μισθών του πληρώματος, καθώς και για τη σύνταξη αναφορών και εκθέσεων που απαιτούνται από τις αρχές ή τη ναυτιλιακή επιχείρηση. Για τη διεκπεραίωση πολλών από αυτά τα καθήκοντά του συνεργάζεται με τους άλλους αξιωματικούς του πλοίου.
Γενικά, ο Πλοίαρχος είναι υπεύθυνος για τον πλου του πλοίου και τους ελιγμούς προσέγγισης/αναχώρησης στα λιμάνια. Έχει ευθύνη για την επιλογή και το συντονισμό των αρμοδιοτήτων του πληρώματος, την τήρηση της τάξης, τον έλεγχο καταλληλότητας και την καλή κατάσταση, λειτουργία και ασφάλεια του πλοίου.
Σπουδαιότητα: Το επάγγελμα του Πλοιάρχου ήταν από την αρχαιότητα σπουδαιότατο ιδιαίτερα για εμάς τους Έλληνες, και συνεχίζει να είναι το ίδιο και σήμερα. Ο Πλοίαρχος διοικεί στην ουσία μία μεγάλη και ακριβή επιχείρηση. Ως εκ τούτου δια την επιτυχή τέλεση της εργασίας του απαιτείται υπευθυνότητα, αποφασιστικότητα και κριτική σκέψη. Ο Πλοίαρχος πρέπει να είναι τολμηρός, εύστροφος, ανεξάρτητος, να έχει συναισθηματική νοημοσύνη, ωριμότητα και καλή υγεία. Πολύ σημαντικό, εξάλλου, είναι να έχει διοικητικές και οργανωτικές δεξιότητες, αφού είναι απαραίτητο να χειρίζεται πολλά θέματα ταυτόχρονα και να διοικεί ικανοποιητικά το σύνολο του πληρώματος, το οποίο συνήθως δεν είναι ομοιογενές, κάτω από τις ιδιαίτερες συνθήκες του υπερπόντιων ταξιδιών. Ακόμη, οφείλει να είναι δίκαιος και αμερόληπτος, να διαθέτει ευαισθησία και ενδιαφέρον για τα μέλη του πληρώματος και τις συνθήκες διαβίωσής τους στο πλοίο και να εμπνέει σεβασμό.
Το επάγγελμα επιλέγουν, κυρίως, άνθρωποι αυτάρκεις, που αγαπούν τη θάλασσα, τα ταξίδια και αναλαμβάνουν κινδύνους που έχουν εκτιμηθεί. Σήμερα, τα πλοία είναι αυτοματοποιημένα και για το λόγο αυτό για την ενασχόληση με το επάγγελμα απαιτούνται γνώσεις χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, ενώ οι ναυτικοί πρέπει να είναι πρόθυμοι για την εκμάθηση της αποτελεσματικής χρήσης και άλλων εξειδικευμένων ηλεκτρονικών μηχανημάτων. Επίσης, απαραίτητη θεωρείται η γνώση της Αγγλικής γλώσσας, η καλή χρήση του γραπτού και προφορικού λόγου της οποίας προσφέρει σημαντικότατο συγκριτικό πλεονέκτημα για την επαγγελματική αρτιότητα και ανέλιξη του ναυτικού.
Μέλλον: Η σταθερή ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, μεγάλο τμήμα του οποίου διακινείται μέσω θαλάσσης, αυξάνει τη ζήτηση για θαλάσσιες μεταφορές και κατά συνέπεια δημιουργούν θετικές προοπτικές απασχόλησης για τους ναυτικούς και τα εξειδικευμένα ναυτιλιακά στελέχη με ναυτική εμπειρία, ενώ η φοίτηση και αποφοίτηση των σπουδαστών στις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού (Α.Ε.Ν.) ακολουθεί ενθαρρυντικούς ρυθμούς.
Περιβάλλον ενασχόλησης: Πέρα από τη σταδιοδρομία τους ως Πλοίαρχοι στα εμπορικά και επιβατηγά πλοία, είναι σύνηθες οι πλοίαρχοι να απασχολούνται στα γραφεία ναυτιλιακών εταιριών, εφόσον βέβαια συγκεντρώνουν τα κατάλληλα επαγγελματικά προσόντα και τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που ζητούνται από τη σχετική αγορά. Επίσης, ένας μικρότερος αριθμός Πλοιάρχων και αξιωματικών καταστρώματος απασχολούνται ως κυβερνήτες σε σκάφη αναψυχής, ενώ, τέλος, υπάρχουν αρκετά παραδείγματα Πλοιάρχων που προσελήφθησαν και απασχολούνται ως στελέχη επιχειρήσεων εκτός ναυτιλίας.
Επαγγελματικές συνθήκες: Ο Πλοίαρχος είναι υπεύθυνος για οτιδήποτε συμβαίνει στο πλοίο που κυβερνά, πράγμα που συνεπάγεται αυξημένες ευθύνες. Οι συνθήκες εργασίας του πλοιάρχου είναι ιδιαίτερες επειδή από τη φύση του το επάγγελμα απαιτεί παραμονή για σχετικά μεγάλα χρονικά διαστήματα μακριά από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του.
Επειδή η σύσταση του πληρώματος ενός πλοίου δεν είναι πάντα ομοιογενής, αφού αποτελείται από άτομα διαφόρων εθνικοτήτων, τα οποία δεν μιλούν την ίδια γλώσσα, έχουν διαφορετικές συνήθειες και αξίες, με αποτέλεσμα την ανάγκη ο πλοίαρχος συχνά να καλείται να αντιμετωπίσει και να διευθετήσει θέματα ανθρώπινων διαφορών που είναι φυσιολογικό να προκύπτουν από τη συμβίωση. Επίσης στη διάρκεια του ταξιδιού μπορεί να προκύψουν δυσκολίες, όπως για παράδειγμα κακοκαιρίες, ανάγκη για εντατική εργασία κατά περιόδους, κτλ. Είναι σημαντικό να τονισθεί σε αυτό το σημείο ότι λόγω των ιδιαιτεροτήτων και δυσκολιών του επαγγέλματος, οι αποδοχές των αξιωματικών εμπορικού ναυτικού είναι σχετικά υψηλές, και αυτό βοηθά στο να είναι το ναυτικό επάγγελμα ελκυστικό στους νέους, ιδιαίτερα σε δύσκολες για την οικονομία εποχές.
Βέβαια, στα σύγχρονα πλοία λαμβάνεται πρόνοια ούτως οι συνθήκες διαβίωσης να είναι ιδιαίτερα καλές. Στα ποντοπόρα πλοία τα μέλη του πληρώματος έχουν τις δικές τους καμπίνες, οι οποίες είναι πλήρως εξοπλισμένες με τις απαιτούμενες ανέσεις. Οι κοινόχρηστοι χώροι διαθέτουν αίθουσα ψυχαγωγίας με τηλεόραση, video, ηλεκτρονικά παιχνίδια, γυμναστήρια, κλπ, ενώ τελευταία αναβαθμίζονται και οι συσκευές επικοινωνίας ώστε να παρέχονται στους ναυτικούς όλες οι σύγχρονες επιλογές και ευκολίες για αξιόπιστες, οικονομικές επικοινωνίες που υπάρχουν και στη στεριά, διαθέσιμες και πλήρως λειτουργικές στην διάρκεια του ταξιδιού.
Ανέκαθεν, αλλά και ιδιαίτερα πρόσφατα, με την εφαρμογή της Συνθήκης Ναυτικής Εργασίας 2006 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας που είναι προϊόν συνεργασίας μεταξύ πλοιοκτητών, ναυτεργατών, και κυβερνήσεων δίδεται μεγάλη σημασία στη διασφάλιση καλών και σύγχρονων συνθηκών και όρων εργασίας για τους ναυτικούς, και επιχειρείται εξάλειψη του φαινομένου του αθέμιτου ανταγωνισμού από πλευράς πλοίων που λειτουργούν με υποβαθμισμένα ναυτιλιακά πρότυπα, καθώς και στην προσέλκυση των νέων στο ναυτικό επάγγελμα.
Γενικά σχόλια: Ο Πλοίαρχος χρειάζεται να διαθέτει συνέπεια, υπευθυνότητα, αίσθημα δικαιοσύνης και να αποπνέει κύρος, εμπιστοσύνη και σεβασμό τόσο στο πλήρωμα, όσο και στους επιβάτες. Ο Πλοίαρχος είναι απαραίτητο να διαθέτει ηγετικές δεξιότητες, προκειμένου να επιτυγχάνει τη διευθέτηση των όποιων προβλημάτων δημιουργούνται και τη διευκόλυνση της συνεργασίας και απόδοσης των μελών του πληρώματος.
